Duchowo przygotowujemy się do świąt już od pierwszej niedzieli adwentu. Ale niezależnie od tego robimy przedświąteczne porządki. Jak to wygląda na Śląsku – pisze o tym Barbara Szmatloch gwarą śląską. Barbara Szmatloch jest Ślązaczką z dziada pradziada i napisała podręcznik ’Wihajster do godki. Lekcje śląskiego’. Dlaczego zajmujemy się Śląskiem i jego gwarą? Bo jednym z naszych charyzmatów jest PATRIOTYZM, a patriotyzm dotyczy nie tylko Polski jako całości, ale również poszczególnych jej regionów. Powinniśmy zachować kulturę naszych przodków również w sferze języka. Należy wiedzieć że w gwarze śląskiej zachowały się relikty języka którym posługiwano się w średniowieczu na terenie całej Polski. Śląsk został na długi czas od Polski odizolowany, więc język został zachowany w starej postaci, a na pozostałych terenach Polski rozwinął się w innych kierunkach. Dlatego też Henryk Sienkiewicz pisząc 'Krzyżaków’ i chcąc oddać klimat językowy średniowiecznej Polski – studiował gwarę śląską. Poczytajmy więc fragmenty tekstów Barbary Szmatloch:
| Ani my sie łobejrzeli | . | Ani żeśmy się spostrzegli |
| Ani my sie łobejrzeli, jak prziszeł adwynt, cas roratow, wiyszanio adwyntkrancow, no i świynty Łucyje. Ale u nos niywiela sie ło ni słyszało, a ino jedny tancie było Luca. | Ani żeśmy się spostrzegli, jak przyszedł adwent, czas rorat, wieszania wieńców adwentowych, no i świętej Łucji. Ale u nas niewiele się o niej słyszało, a tylko jednej ciotce było na imię Łucja. | |
|
Świynto Łucyjo jes patronkom łod szwockow, jeglorzy i ponoć broniyła bajtlow przed heksami. U Szwedow frelki łoblykajom sie wtedy po biołymu, a na gowa dowajom kranc, na kerym polom sie świycki. Ale łod tego mogom sie gibko hajcnońć wosy i wtynczos żodym fojerman niy pomoże. |
Święta Łucja jest patronką od szwaczek, krawców i podobno broniła dzieci przed czarownicami. U Szwedow dziewczęta ubierają się wtedy na biało, a na głowę nakładają wieniec, na którym palą się świeczki. Choć od tego mogą się szybko zapalić włosy i wtenczas żaden strażak nie pomoże. |
|
| Łostatni glinglac | Ostatni dzwonek | |
|
Na świynto Łucyjo był zawdy łostatni glinglac, żeby sie rychtować do Godnych Świyntow. Ale muszymy se to brać poleku, bo som rzecy ważne i ważniyjsze. Coby sie w tym wszyskym niy potracić i wiedzieć, w kery dziyń briftryjger prziniesie nom pynzyjo, muszymy mieć w chałpie kalyndorz. |
Na świętą Łucję był zawsze ostatni dzwonek, żeby się przygotować na Boże Narodzenie. Ale musimy się za to brać powoli, bo są rzeczy ważne i ważniejsze. Żeby się w tym wszystkim nie pogubić i wiedzieć n. p., w który dzień listonosz przyniesie nam emeryturę, musimy mieć w domu kalendarz. | |
|
Jak każdego roku, w doma zacyno sie pucowanie, glancowanie, szpanowanie gardinow, biglowanie, manglowanie i robiynie forantu. A jeszce ceko nos szukanie gyszynkow i kupiynie kalyndorza. |
Jak każdego roku, w domu zaczyna się czyszczenie, polerowanie, naciąganie firanek, prasowanie, maglowanie i robienie zapasów. A jeszcze czeka nas szukanie prezentów i kupienie kalendarza. | |
| Kupiynie kalyndorza | Kupienie kalendarza | |
|
Jo zawdy mom taki z kartkani do srywanio no i taki, na kerym jes cołki miesiąc abo i rok. Kożdy może kupić kalyndorz z takymi łobrozkami, jake mo rod – blumami, szifami, frelkami w badykostimach, małpicami abo chamstrami (ale chamster to tyż przepadzity cowiek). |
Ja zawsze mam taki z kartkani do urywania no i taki, na którym jest cały miesiąc albo i rok. Każdy może kupić kalendarz z takimi obrazkami, jakie lubi – kwiatkami, okrętami, dziewczynami w strojach kąpielowych, małpami albo chomikami (chomik to też zachłanny człowiek). |
|
| Jo mom już trzi take kalyndorze i musza sztopnońć, bo mi ścianow w chałpie braknie. Jedyn jes ze świyntym Zeflickym namalowanym na dwunostu starych łobrozach, bo wielce mu przaja i wierza, co mi pomogo. Na drugym widać Nikisz z gryfnymi rołzami, co to rosnom na cegłówkach i niydugo bydom keby nowe. I blank srogi, z zocnymi i szwarnymi synkami, dziynki kerym na Ślonsk prziszła Polska. Som tam moje liplingi – Wojciech Korfanty i Robert Oszek. Ale szkoda, że śmieściyła sie ino jedna kobiyta. I je żech pewno, że te kalyndorze mi sie niy zmierznom. |
Ja mam już trzy takie kalendarze i muszę na tym poprzestać, bo mi ścian w domu zabraknie. Jeden jest ze świętym Józkiem namalowanym na dwunastu starych obrazach, bo wielce go kocham wierzę, że mi pomaga. Na drugim widaić Nikiszowiec z ładnymi różami, co to rosną na cegłówkach i niedługo będą jakby nowe. I dosyć duży, z godnymi szacunku i przystojnymi mężczyznami, dzięki którym na Śląsk przyszła Polska. Są tam moi ulubieńcy – Wojciech Korfanty i Robert Oszek. Ale szkoda, że zmieściła się tylko jedna kobieta. I ja jestem pewna, że te kalendarze mi się nie znudzą. |
|
| Nasuło trocha śniegu | Nasypało trochę śniegu | |
| Nasuło trocha śniegu i zaroz u dochtorow trza cekać w dugi raji. Toż zazwoniyła do mie kamratka, coby ji dać abo spaczeć aplyjger (tyż flanca) rołzynblata, bo zacły jom targać dakle (tyż morchle) i chce do nich wrazić poskurcany konsek tego zielska. Bo downi na fynsterbrecie kożdy mioł rołzynblat, na kery godali tyż szczyrbok, rozyndla i anginka. Jak sie urwało liść, na kerym rosły malutke szkóty i sie go poskurcało, to woniało ponkom, fefermynckom abo cytronom. Ale trza było dować pozor, bo skisz tego wonianio mogło to niykerym zaszkodzić na dychaniu. Teroz zachwolajom go na ryma, kucanie i rojmatyka. Mo tyż łodganiać kopruchy i mole ze szranku. |
Nasypało trochę śniegu i zaraz do lekarzy trzeba czekać w długiej kolejce. Więc zadzwoniła do mnie koleżanka, żeby jej dać albo wystarać się sadzonkę geranium, bo zaczęły ją boleć uszy i chce do nich włożyć rozgnieciony kawałek tego ziela. Bo dawniej na parapecie każdy miał geranium, na który mówili też anginka. Jak się urwało liść, na którym rosły malutke włoski i się go roztarło, to pachniało jabłkiem, miętą albo cytryną. Ale trzeba było uważać, bo z powodu tego zapachu, mogło to niektórym powodować duszności. Teraz reklamują go na katar, kaszel i reumatyzm. Ma też odganiać komary i mole z szafy. |
|
| Lycynie się zielskami | Leczenie się ziołami | |
| Jes w modzie lycynie sie łostomajtymi zielskami, co to po nich jednymu na glacy wyrosły sztyjchary, drugi przestoł być świdraty, a jeszce inkszy leber dostoł takego szwongu do roboty, co zaroz sztajgnył. Jo w take cuda niy wierza, ale kożdy mo wolno wola i może się lycyć pilami, szprycami abo iś do zielorza – byle niy do dochtora Google’a. | Jest w modzie leczenie się rozmaitymi ziołami, co to po nich jednemu na łysinie wyrósł meszek, drugi przestał być zezowaty, a jeszcze inny leń dostał takiego zapału do roboty, że zaraz awansował. Ja w takie cuda nie wierzę, ale każdy ma wolną wolę i może się leczyć tabletkami, zastrzykami albo iść do zielarza – byle nie szukać porad w internecie. | |
| A mie rołzynblat do teroz śni sie po nocach. Roz mamulka kozała mi go poskurcać i zaniym żech sie kapła, wcisła se go do ucha i zaroz usła. Cekałach, aże łodecnie obudzi się, coby ji te zielsko wyciongnońć, ale nikaj go niy było. Łobszukałach cołko zofa, zogowki, sztebdeka i nic. Co jo wtynczos podżyła! I łod tego casu rołzynblata u mie żodyn niy uświadcy. A tego, jak mi potym nazdoł dochtor, niy moga Wom pedzieć, bo musiałabych gibko pylać do suchatelnice. | A mnie geranium do teraz śni się po nocach. Raz mamusia kazała mi go pognieść i zanim się spostrzegłam, włożyła go sobie do ucha i zaraz zasnęła. Czekałam, aż się obudzi, aby jej to ziele wyciągnąć, ale nigdzie go nie było. Obszukałam całą sofę, poduszki, kołdrę i nic. Co ja wtenczas przeżyłam! I od tego czasu geranium u mnie nikt nie znajdzie. A tego, jak mi potem nawymyślał lekarz, nie mogę Wam powiedzieć, bo musiałabym szybko biec do konfesjonału. | |
| Jak za bajtla | Jak byłam dzieckiem | |
|
Jak za bajtla miałach ryma, starka wlywali do waszpeka gorko woda z kamelkami, potym przikrywali mi gowa handtuchym i wachowali, cobych niy wpuściyła tam zimnego luftu. To była istno mordynga, a z kichola i tak sie kidało, no i fest świyndzioł. Akurat tatulek zaklejoł cośik kitym i przestało kapać, toż coby durch niy smarkać, nacisłach se do dziurkow w nosie plasteliny… Gorzi było ino z Hańcym z wielgich domow, kerymu bracik zaklajstrowoł dziura w zymbie cymyntym, a to niy był mlycok. I teroz wiym, że niy noleży byle cego nikaj wrażować. |
Jak byłam dzieckiem i miałm katar, babcia wlewała do miednicy gorącą wodę z rumiankiem, potem przykrywała mi głowę ręcznikiem i pilnowała, żebym nie wpuściła zimnego powietrza. To była prawdziwa mordęga, a z nosa i tak się kapało, no i mocno swędział. Akurat tatuś zaklejał coś kitem i przestało kapać, więc aby ciągle nie smarkać, nawciskałam sobie do dziurek w nosie plasteliny… Gorzej było tylko z Heńkiem z dużych bloków, któremu brat zalepił dziurę w zębie cementem, a to nie był mleczny ząb. I teraz wiem, że nie należy byle czego nigdzie wkładać. |
|
| Toż na dzisioj szlus! | To na dzisiaj koniec! | |
| Toż na dzisioj szlus! – Ale cza pamiyntać coby se dychnońć, iść do kościoła – bo nojważniejniyjsze jes rzykanie! Bo przeca niy idzie durch łomiatać kronlojchtrow i wachować, coby ryby w badywannie sie niy kipły. | To na dzisiaj koniec! – Ale trzeba pamiętać żeby sobie odpocząć, iść do kościoła – bo najważniejsza jest modlitwa! Bo przecież nie można ciągle omiatać żyrandoli i pilnować, żeby ryby w wannie się nie przewróciły. |
.
